تحلیل موضوعی دیوان ابن حُسام خوسْفی

شاعران ایرانی از آغاز شکل گیری شعر فارسی، موضوعات و مضامین متنوّعی را در شعر خود گنجانده اند. با تطوّر و تکامل شعر فارسی، تنوّع موضوعی نیز روی در فزونی داشته است، به گونه ای که از سده های ششم تا هشتم موضوعاتی چون عشق، عرفان، شکواییه، هجو، هزل، طنز و...در شعر فارسی رواج یافته است. در قرن نهم نیز که مقدّمه ای برای شروع سبک هندی و آغاز صنعت سازی و مضمون پردازی فراوان و انتزاعی در ادب فارسی است، تنوّع موضوع و مضمون در دیوان شاعران به چشم می خورد. ابن حسام خوسفی(م: 875) شاعر برجسته و شیعی مذهب قرن نهم در بیشتر موضوعات شناخته شده ی شعر فارسی از قبیل توحید، نعت رسول اکرم(ص)، منقبت، مدح شاهان و درباریان، مرثیه، موضوعات اخلاقی، عرفان، عشق مجازی، وصف، شکواییه، مفاخره و خودستایی و موضوعات انتقادی طبع آزمایی کرده است که این رساله در پی بررسی این موضوعات است. مباحث مربوط به رساله در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اوّل مربوط به کلیّات و تعاریف تحقیق است. فصل دوّم که به قرن نهم و زندگی شاعر می پردازد از سه بخش تشکیل شده است، در بخش نخست به اهمّیّت قرن نهم و شعر این دوره پرداخته شده است. در بخش دوّم اوضاع سیاسی، اجتماعی، دینی و ادبی ایران در قرن نهم و انعکاس آن در شعر شاعر بررسی گردیده و در بخش سوّم به زندگی وی اشاره شده است. فصل سوّم که قسمت اصلی رساله را در بر می گیرد، موضوعات شعری است شامل دوازده بخش که در هر بخش یکی از رایج ترین موضوعات در دیوان شاعر معرّفی و تحلیل شده است. فصل چهارم شامل مضمون سازی شاعر با علوم، هنرها، بازی ها، اعداد و حروف است که در چهار بخش بررسی شده است، بدین گونه که بخش نخست آن به علوم، بخش دوّم به هنرها، بخش سوّم به بازی ها و سرگرمی ها و بخش چهارم به اعداد و حروف اختصاص یافته است. با توجّه به اوضاع ایده آل دینی و اعتقادی سده ی نهم و آبشخورهای فرهنگی و مذهبی شاعر، بیشتر موضوعات شعر وی حول محور مدح و منقبت ائمّه ی اطهار به ویژه امام علی(ع) شکل گرفته است. بیشترین مضمون سازی شاعر در ضمن موضوعات نیز مربوط به آیات قرآنی و احادیث نبوی و ائمّه ی اطهار (ع) است.